Module 7: (July 29) Paglingon sa Noli Me Tangere

Module 7: (July 29) Paglingon sa Noli Me Tangere

Mga Tanong:

1. Ang Noli ba ay tumukoy lamang sa pang-aapi ng mga Kastila sa mga Pilipino noon?

2. Nanindigan ba ang Noli laban sa paghihimagsik?

3. Totoo bang nagbigay ang Noli ng diin sa mga kasalanang sekswal ng mga Kastila, laluna ng mga pari?

4. Sino si Pilosopong Tasyo, at ano ang kahalagahan niya sa Noli?

Ang Istorya ng Noli: (maging pamilyar tayo sa daloy ng kwento at mga tauhan)

Matapos mag-aral sa Europa, umuwi si Juan Crisostomo Ibarra sa bayan ng San Diego na iniwan niya nang pitong taon. Bago nakarating si Ibarra sa San Diego na nasa Laguna, my isang Tenyente Guevarra ng guardia sibil nagkwento sa kanya ng mga insidenteng nauna sa pagkamatay ng kanyang amang si Don Rafael Ibarra, isang mayamang asendero. Ayon sa tenyente, si Don Rafael ay pinaratangan ni Padre Damaso na heretiko at pilibustero daw, dahil hindi nagsisimba at di rin lumalahok sa mga sakramento. Lumubha pa ang hidwaan nang mamagitan si Don Rafael sa isang away sa pagitan ng isang kolektor ng buwis at isang bata, at ang pagkamatay ng kolektor, na isang aksidente ay isinmisi pa rin kay Don Rafael. Pinarami at pinalitaw ni Padre Damaso ang lahat ng mga may reklamo laban kay Don Rafael, at siya’y ipinakulong. Nang malapit na sanang maayos ang lahat, siya’y biglang nagkasakit at namatay sa kulungan. Inilibing sa sementeryong Katoloko, ang bangkay ay ipinalipat sa libingan ng mga Intsik. Gabi at umuulan nang isagawa ang iniutos na paglipat, kaya’t para makaiwas na mahirapan ay nagpasya ang mga nagbubuhat na itapon na lang sa lawa ang naagnas nang bangkay.

Pagdating sa San Diego, binisita ni Ibarra si Pilosopong Tasyo para hingan ng payo ukol sa kanyang planong magtayo ng paaralan doon. Nadatnan niya itong nagsusulat ng ayaw niyang ipabasa at di raw iniuukol sa kanilang mga kapanahon. Para daw iyon sa hinaharap pa, kapag makakaya nang maunawan ng mga tao. Sinabi ni Tasyo ang mga katagang ito: “Hindi lahat ay natutulog o nagtutulug-tulugan sa madidilim na gabi ng ating bayan.”

Sa pagdating na iyon ni Ibarra sa San Diego, naghandog ng isang piging o salu-salo para sa kanya si Don Santiago de los Santos (Kapitang Tiago) at inimbita ang malalaking tao, kabilang ang dating kura-paroko na si Padre Damaso, na bumanggit naman ng pananalitang insulto kay Ibarra. Hindi iyon sinagot ni Ibarra at ipinasya niyang umalis na lamang.

Kinabukasan, binisita ni Ibarra ang kasintahang si Maria Clara, kilalang magandang anak ni Kapitang Tiago, mayamang taga-Binondo. Wala naman sa isip ni Ibarra ang paghihiganti. Ang ninanais lang niya noon ay ituloy ang pagtatayo ng iskwelahang binalak itayo ng kanyang ama, sa paniniwalang edukasyon ang magdudulot ng pag-unlad sa Pilipinas ns maging isang bansa. Sa pasinaya sa pagsisimula ng konstruksyon ng eskwelahan, may nagtangkang pumatay kay Ibarra, ngunit iniligtas siya ng misteryosong lalaking si Elias, na una’y nagbabala sa kanya ukol sa planong pagpaatay sa kanya. Sa nangyari, ang papatay sana ang namatay sa isang aksidente doon. Sa tensyon ng mga pangyayari ay nadismaya at nagkasakit nang malubha si Maria Clara at mabuti na lang at napagaling din ng gamot na ipinadala ni Ibarra.

Matapos ang seremonya, nagpakain ng tanghalian si Ibarra at walang-pahintulot na dumalo si Padre Damaso. Nang-insultong muli ang pari, pero ngayo’y di na lamang si Ibarra ang ininsulto niya kundi pati ang ama nito. Di na nakapagpigil si Ibarra at sinunggaban si Damaso at inaambaan ito ng saksak. Napigil namang maituloy ito, at gumanti ang pari sa pamamagitan ng ekskomunikasyon o pagtitiwalag kay Ibarra sa Simbahan, para hindi na rin maipagpatuloy ang relasyon at pag-aasawa nito kay Maria Clara. Ang gusto kasi ni Damaso ay makasal ang dalaga sa Kastilang nagngangalang Linares na kararating lang mula sa Espanya.

Sa tulong ng Kapitan-Heneral, napawalang-bisa ang ekskomunikasyon kay Ibarra at ipinasya ng Arsobispo na muli siyang tanggapin sa Simbahan. Pagkatapos ay pinagbintangan siyang muli sa isang insidenteng wala siyang nalalaman, at inaresto siya’t ikinulong, ngunit napawalang-bisa ang bintang dahil walang makapagtestigong talaga nga siyang nasasangkot sa kaso. Sa kasamaang-palad ang liham niya kay Maria Clara ay napakasakamay ng mga hukom at minaniobra ng kura parokong si Padre Salvi upang maging ebidensya laban sa kanya. Naipakitang kahit mahina sa kaanyuan, si Padre Salvi ang pinakatuso at imbing tauhan sa nobelang ito. Ipinahamak niya si Ibarra, at sinira ang pagkatao nito para di makasal kay Maria Clara na matagal na palang pinagnanasaan ng pari.

Samantala, sa tahanan ni Kapitan Tiago ay may isang salu-salo upang ipahayag ang nalalapit ni Maria Clara kay Linares. Sa tulong ni Elias, tumakas ng piitan si Ibarra. Bago umalis, kinausap ni Ibarra si Maria Clara at ipinamukhang kataksilan ang ginawa nitong pagbibigy kay Padre Salvi ng liham ni Ibarra sa dalaga. Ipinaliwanag naman ni Maria Clara na naobliga siyang ibigay ang liham kapalit ng mga liham ng kanyang ina kay Padre Damaso bago pa siya isilang. Tinutukoy sa mga liham ang tungkol sa sanggol nilang dalawa (ng sumusulat at sinusulatan) na isisilang pa lamang, si Maria Clara!

Pagkatapos, sumakay ng bangka sina Ibarra at Elias. Pinadapa ni Elias si Ibarra, at tinakpan siya ng mga dayami para huwag makita ng mgs humahabol sa kanila. Ngunit nakita pa rin sila ng mga ito at pinaputukan. Naisip ni Elias na tumalon sa tubig, at siya ang pinagtuunan ng putok, akala ng mga humahabol ay si Ibarra ang tumalon sa tubig.

Nalungkot nang labis si Maria Clara sa pag-aakalang napatay si Ibarra sa putukang iyon. Pinuntahan niya si Padre Damaso at hiniling na ikulong na lamang siya sa kumbento ng mga madre. Nagbanta siyang magpapakamatay kung di susundin ang kahilingan, kaya’t pumayag na rin si Damaso. Walang kamalay-malay si Maria Clara na buhay pa si Ibarra.

Si Elias pala ang napuruhan ng mga bala. Bisperas na ng Pasko nang magising siya sa gubat, na naliligo sa dugo. Dito niya sinabihan si Ibarra na magtuloy para magkita silang muli. Ang natagpuan niya doon ay ang batang sakristang si Basilio, kalung-kalong ang walang buhay na inang si Sisa. Nabaliw si Sisa nang malamang ang batang anak niya ay itinaboy sa simbahan matapos bugbugin ng sakristan mayor nang matindi ang mas bata sa kanila, si Crispin, na ikinamatay nito. Una’y pinagbintangan si Crispin ng pagnanakaw ng mga kayamanan ng simbahan (na sa totoo ay ang sakristan mayor mismo ang nagnakaw). Pinagtulungan nina Elias at Basilio na mailibing si Sisa.

Matapos ito, nakahiga na’t nalalapit sa pagkamatay si Elias at nagpahayag kay Basilio. Sinabi niya rito na ipagpatuloy ang pangangarap na lalaya ang mga Pilipino. Ani Elias: “Mamamatay akong di nakikita ang bukang-liwayway ng kalayaan sa aking bayan. Kayong mga makakakita, batiin n’yo siya at pagpugayan! Huwag n’yo lamang kalilimutan ang mga nabuwal sa dilim ng gabi!” At siya’y namatay.

Sa epilogo, sinabing si Kapitang Tiyago ay natuluyang maging adik sa opyo at madalas sa opium house sa Binondo. Naging madre si Maria Clara sa kumbento at madalas siyang pinunupuntahan doon ni Padre Salvi. May usap-usapang “ginagamit” siya ng pari para sa pagnanasa ng huli.

-o0o-

Pres. Noy's 1st SONA and our Sense of History

'Build the Filipinos' Strong Will
to Chart our Collective Course'

DAYS BEFORE we could even hear President Noynoy's State-of-the-Nation Address (SONA) on July 26, 2010, we already know it to be potentially very historic. That is, it holds the potential of being a real historic turning point for Filipinos to usher in a new chapter in our history toward the end of the half-millennium after we became part of Western consciousness, after we became targets and victims of Western greed and colonization. The potential for significant page-turning change can only be verified and fulfilled if real social change woul indeed follow in its heels. Otherwise it will only be worth remembering as a dramatic turn of events that effected a changing of the guards in the corridors of power in these sun-blessed islands between the world's widest landmass and its widest sea.
.
. ...Benigno S. Aquino III represents a genetic and consciousness lineage from players in two distinct periods not so far back in our collective past.
.
. ...The first of these periods was that of the 14-year struggle of the people across the entire archipelago against the dictatorial rule of a native despot mandated and maintained in power by indirect-colonial and native-elite interests. (Yes, that struggle was 14 years long, not only three years, much less the four dramatic days that many remember well from the brevity of their own personal active involvement.) He was sired by the widely-acknowledged hero of that struggle, a hero who lived in the shadows of prison bars and the barbed wire of solitary confinement for years without due process, an expatriate who decided to return to the homeland to take a more active role in that struggle but got a bullet through his head to "reward" his having taken that risk.
.
. Little Noynoy had to grow up partaking of his father's forced-separation agonies, and many other sacrifices, besides. Much like Jose Rizal's execution at Bagumbayan almost a century before, many of our people remember only Ninoy Aquino's martyrdom at the hands of assassins at the international airport's tarmac, the least painful and definitely most final of the long string of his sacrifices in that period.
.
. ...Like his many sisters, Noynoy had suckled at the breasts of a strong-willed woman who had spiritually stood strong by the side of Benigno Jr. as the latter fought his political battles. She reared the boy's character to be strong-willed and stick to the straight and narrow path of rectitude, and in word and deed she showed him and the multitudes the courageous ethics of honorable governance, albeit without a clear comprehension of the motives and machinations of the American powerful policy-makers who had convincingly pretended to be on the side of the real long-term interests of the Filipino nation.
.
. ...Like his mother, who had led and symbolized the post-Marcos period of dismantling the dictatorship in the second one of the two periods, Noynoy has not shown consciousness of our continuing colonization. All blame has been heaped upon the factor of corruption, not unlike the Spanish colonialists' ranting about the supposed "indolence of the Filipino," completely exonerating the colonization factor from our people's behavior.
.
. ...For this country's presidency, Benigno III campaigned and won on a platform of change, of the elimination of over-demonized corruption element, and he is now asking us, the people, to make such change a reality, with us as his collective boss and with him as our servant-leader. The electorate apparently believed his promise to be real and sincere, and voted for him. After the elections many people were euphoric over prospects that his victory may have already foreshadowed real change.
.
. ...For one thing, at least, the Filipino voters proved that we could overcome our long-term defeatism that had repeatedly paralyzed us to inaction. Such sense of defeatism has confronted our campaign for "balik-bayanihan," our recent calls for the popular revival of the "bayanihan" way of life among Filipinos beyond circumstances of calamity and dramatic disasters and emergencies. Strong defeatism has made us forget that, in the first place, it was our heroic ancestors that started the bayanihan way of life and kept it alive for centuries! If we could do it then, in a big way at that, surely we can do it again if we could only decide together to create such a history of honor and triumph! If!
.
. ...Self-fulfilling defeatism has been our national enemy and the people have shown recently that we can muster the determination and overcome it. Well and good. The people heeded Aquino's call for support; but will the majority now follow his lead and finally make change a historical reality as early as the rest of his administration's first 100 days and the next few years? Are we, Filipinos, ready to effect the real social change that we collectively want , that we collectively need, that we have reason to demand? Indeed we have reason to demand this of ourselves much more than to demand this of President Noynoy or of "P-Noy"!
.
. ...We, the People, can and will create the history of real change only if we deeply understand the past history behind the dreaded status quo. Beyond knowing some of the details, do the people have the sense of history to understand how past developments built the foreign- and Trapo-dominated political empire and to understand what future developments are required for this empire to finally crumble and be defeated for good?
.
. This year's SONA will set official baselines that will certainly be compared with the very last SONA Aquino will deliver much later. Will there be real change to be created and enjoyed by the people between those SONAs? Or will the people, still confused about our history, simply ignore and squander all items of opportunity, and go about their "business as usual" of sufferance and coping and refuse to work as one as active stakeholders and, instead, simply remain as just a big bunch of helpless victims, complainers and finger-pointers about the deep and long-drawn problems we still unabashedly refuse to lift a finger to try to solve? Past disappointments have grown to be buttresses of defeatism, excuses for self-fulfilling prophecies of futility, excuses for the fulfillment of the "wise" predisposition to be conveniently passive all the way to more failure. .
. ...The most tenacious and determined advocates of real social changed are jeered as the most "naive," and the most cynical and pessimistic boasting their supposed "wisdom" and "maturity."
(Claiming to be willing to go into violent actions, or actually raising the call for such actions, is not at all the same as the needed carefully planned day-to-day actions for comprehensive real change! Such claims can only prove an acute level of discontent and impetuosity, but does not even hint at anything about actually solving those festering social maladies. And, on the other hand, failing to plan is tantamount to planning to fail!
.
. ...Mainstreaming the widest-scale earnest discourse on the 15 empowering paradigm shifts raised by Lambat-Liwanag can effectively deny the dominant divisive and disempowering social paradigms the public acquiesence and support that maintain them and the currect ruling system that thrives on the unthinking public support. And the people would need to have a keen sense of history to chart the collective course we want to have. That is precisely the sense of history that would be useful, in contrast to what most previous and current History books would have us memorize. This is what we ought to have as an urgent imperative for Filipinos.
.
. ...The book KAMALAYSAYAN: The Sense of History Imperative for Filipinos (soon off the press) aims to help popularize a sense of history that would enable us to grasp and comprehend historical developments, sans the petty trivia, and to create a history that our children and our children's children would rightly appreciate as part of our heritage and patrimony.
.
. ...The contents of President Noynoy's SONA this Monday, as well as precisely this article, bear reading again every single year in the coming years. Such re-reading can tell us clearly if, finally, Filipinos shall have built our will power to chart our own historical course for a desirable collective future. Or, quite expectedly, we may discover that we have become too afraid of still another failure and still another disappointment to even try.

Prof. Ed Aurelio C. Reyes
Lead Founder and National Spokesperson.
Kamalaysayan (Kaisahan sa Kamalayan sa Kasaysayan
or Solidarity in Sense of History)

Subic, Zambales
July 22, 2010

Rizal Course - MIDTERM EXAMS

International Academy of Management and Economics Rizal Life Mid-term Exans
Exam policy: take-home, consult notes/modules and send answers as e-mail on or before July 31, 2010.* Prof. Ed Aurelio C. Reyes

Name of Student (print:)______________________________________________________

I. OBJECTIVE 40% (in capital letters write the word TRUE or the word FALSE before each sentence)

A. General
_____1. Rizal’s real surname was Mercado; his father’s name was Fernando Mercado
_____2. Jose Rizal was the only Filipino who deserved to be called “national hero.”
_____3. Pepe had many brothers, and he got along with most of them.
_____4. Dr. Jose Rizal wrote mostly in Tagalog because he really loved our language.
_____5. He liked very much the teaching methods of the University of Sto. Tomas especially in science.

B. Early Years
_____1. When one of his slippers fell into the water, Pepe Rizal kept the other one.
_____2. His mother was made to suffer by making her walk barefoot on a stoney road for a long distance.
_____3. He chose the word “Rizal” which pertains to the color light-green.
_____4. Most stories from his childhood proved him to be special; some stories showed him to be ordinary.
_____5 Early in his life, Rizal won in a singing contest with a group of Calamba Boys.

C. Trip to Europe
_____1. Rizal went only to Spain and stayed there for less than one year.
_____2. When two Filipinos won 1st and 2nd prize in an essay-writing contest, Rizal was very glad.
_____3. He wanted to be a doctor so he could cure the sick eyes of his sweetheart who was a distant cousin.
_____4. He was shy and had very few friends in Europe.
_____5. He copied by hand, and later annotated the book of Ferdinand Blumentritt about the Filipinos.

D. Miscellaneous
_____1. Rizal’s rival for leadership among Filipinos in Europe was Antonio Luna.
_____2. Dapitan was a sleepy town in Northern Mindanao, where Rizal was placed in exile.
_____3. During his exile in Dapitan, Rizal performed service roles as an active resident of the place.
_____4. The townspeople in Dapitan loved Rizal because of his excellence in public speaking.
_____5. Segunda Katigbak and Leonor Rivera were spinster (old maid) aunts if Rizal.

II. ESSAY
60% Choose two of these questions.
At the back of the sheet, state your answer and explain it fully. Divide the back page in half; use the entire top half for the first answer; use the entire bottom half for the second answer. 30% for each question. (10 pts. for effort; 10 pts. for correctness of content; 10 pts. for depth)

1. Was Jose Rizal very much against the very idea of Revolution? Why / why not?
2. Which day should be Rizal day every year? His birthday June 19, or his death anniversary December 30?
3. What is your attitude about Rizalistas who tend to worship Rizal like a god? Explain fully.


Send answers as an email to dingreyes@yahoo.com and put “Rizal-midterms” in the Subject Line. Send also to your own e-mail for reserve purposes

__________________________
Date: _____________________

Rizal Course Modules 4-6, 1st Half

Module 4: (July 8) Europa: Kambal-Layunin at Kambal-Mensahe
Mga Tanong:
1. Anu-ano ang dalawang layunin ni Pepe Rizal sa pagtungo niya sa Europa?
2. Ano ang naging motibo niya sa pag-aaral nang mabuti?
3. Ano ang pinakasukatan niya sa mahusay na pagtuturo?
4. Sa palagay mo ba’y tama lang ang pagkakatakda sa kambal na mensahe? Bakit?

Babasahin:
Kabuluhan ng Pag-aaral tungo sa Mahusay na Paglilingkod
Ang pag-aaral para maging mahusay na manggagamot ay hindi ginusto ni Rizal na iasa sa mga natutunan lang niya sa pre-med niya sa UST, dahil sa tingin nga niya’y mababang uri ng pag-aaral ang nakabatay lang sa pagmememorya at disiplina at walang paggamit ng angkop na mga kasangkapan gaya ng microscope at wala ring malayang mga talakayang naranasan niya sa sistema ng mga Heswita sa Ateneo. Pinili niyang sa Germany pangunahing mag-aral ng medisina.

Pero nagtungo rin siya sa Espanya, dahil doon niya nakitang may magagawa para sa kapakanan ng Pilipinas na noo’y isang ganap na kolonya nito. Kaya sa Germany at Espanya tumagal si Rizal sa haba ng pamamalagi niya sa Europa. Pumunta rin siya sa France, England, at Belgium. Sa Germany at Espanya niya pangunahing sinikap na maisulong ang kambal na layunin ng kanyang pangingibang-bansa: Una, tapusin ang pag-aaral niya para maging ganap nang doktor sa mga mata; at, pangalawa, gawin ang magagawa upang isulong ang kapakanan ng Pilipinas sa pamamagitan ng maipapalaganap niyang mga mensahe ukol sa ating kapuluang isang kolonya nila.

Kambal din ang mga mensaheng ito: una, ang tunay na galing at dangal ng mga katutubong naninirahan sa Pilipinas, na may naabot nang mataas na antas ng sibilisasyon nang datnan ng mga Kastila; pangalawa, ang mga pang-aabuso at pang-aaping ginagawa rito ng mga prayle, mga opisyal, at mga kawaning ipinapadala rito Espanya. Malinaw at mas madaling gawin ang unang mensahe.

Nang matuklasan niya ang aklat ni Antonio Morga ukol mismo sa Pilipinas, nakita niyang marami sa sinasabi ay tama, pero mayroon ding mga mali, Kaya pinagtiyagaan niyang kopyahin sa sulat-kamay ang buong aklat at ito’y malalimang sinuri, at ang nagawa niya’y isang libro din na pinamagatang Annotating Morga, kanya rin naipalathala at naging bantog na akdang ping-aralan ng mga iskolar at akademiko sa buong Europa. Sunulat din siya ng mga artikulo sa mga lathalaing Espanyol at sa sariling pahayagan ng mga Pilipinong bumubuo ng Kilusang Propaganda, ang La Solidaridad.

Babasahin:
Problema nang pagsabayin ni Pepe Rizal sa iisang okasyon ang dalawang mensahe: Sa mensahe pa ring “magaling ang mga Pilipino,” tuwang-tuwa siyang nakahanap ng okasyon para ibandila ito—ang nagkamit ng unang dalawang pangunahing gantimpala sa International Painting Contest sa Madrid ay parehong Pilipino—sina Juan Luna at Felix Hidalgo. Sa kanyang kagalakan, minarapat niyang magtalumpati sa testimonial dinner para sa dalawang pintor, na dinaluhan pa ng meyor mismo ng Madrid. Nang purihin niya ang dalawa at ipagdiinan ang implikasyon ng kanilang panalo, nagbunyi ang lahat.

Ngunit nang ituloy niya ang kanyang talumpati sa pangalawang mensahe, napikon agad at matinding nagalit ang mga Kastilang nakarinig at ang pagdiriwang ay napalitan ng tensyon. Iyon na ang naging paksa ng mga usap-usapang umabot sa pinakamatataas na opisyal ng Espanya, umabot pa sa Maynila, at umabot pa rin sa Calamba. Iisang kongklusyon ang lumaganap—“Mapanganib at kaaway ng Espanya si Jose Rizal!”

Papel ni Blumentritt.
Isang palatandaan ng tagumpay nina Rizal sa Kilusang Propaganda nila sa Europa ay ang pagkampi sa kanila ng isang prestihiyosong Austriyanong si Ferdinand Blumentritt na hanggangg dulo’y naging matalik na kaibigan at kasulatan ni Rizal saanman siya napunta. Naging matagumpay na mga sulatin din nila ang mga artikulo ng pahayagang La Solidaridad, at mga nobelang Noli at Fili. Dala ng bawat isa sa mga ito ang isa man lamang sa kambal na mensahe. Si Marcelo H. del Pilar ang may pinakamaraming isinulat na artikulo sa mga lathalaing ito. Naging katuwang at naging karibal din siya ni Rizal sa pamumuno sa grupo ng mga Pilipino sa Europa.

Rizal Course Modules 1-3, 1st Half

Rizal Life & Works
3 units x 12 regular weeks (+ 2 Summarization and Exam weeks)
A. Rizal Life

1. Family & Birth
2. Childhood
3. Teenage Life, Schooling
4. Europe Trip: Purposes & Messages
5. Liga & Dapitan
6. Martyrdom & Hero status

B. Rizal Works
1. Noli – storyline & message, characters, quotes
2. Fili – storyline & message, characters, quotes
3. Essays: Century
4. Essays: Indolence
5. Poetry & Letters
6. Relevance of Rizalism

Buhay ni Rizal
Module 1: (June 17) Mag-anak at Pagsilang
Module 2: (June 24) Pagkabata: Karaniwan o Naiba?
Module 3: (July 1) Pagbibinata at Pag-aaral
Module 4: (July 8) Europa: Kambal-Layunin at Kambal-Mensahe
Module 5: (July 15) Pagtatatag ng Liga, Pagpatapon sa Dapitan
Module 6: (July 22) Pagka-martir at Pagkabayani ni Rizal
(RESCHEDULED for near end of trisem)
Midterms: (July 29) Buhay ni Rizal

Mga Isinulat ni Rizal
Module 7: (July 29) Paglingon sa Noli Me Tangere
Module 8: (Aug.5) Paglingon sa El Filibusterismo
Module 9: (Aug.12) Pagtanaw sa Sansiglong Hinaharap
Module10: (Aug.19) Paghuhusga Niya: Katamaran Nga Ba?
Module11: (Aug.26) Mga Liham at Panulaang Rizal
Module12: (Sept. 2) Nananatiling Kabuluhan ni Rizal
Finals: (Sept. 9) Mga Isinulat ni Rizal

Module 1: (June 17) Mag-anak at Pagsilang
Mga Tanong: (Sasagutin bago magpatuloy sa pagbabasa):
1. Malaki ba ang pamilyang kinasilagan ni Pepe Rizal?
2. Ang kabuhayan ba nila’y sa pagtitinda o sa produksyong pang-agrikultura?

Pambungad:
Kung may news reporter tayo na maaaring ipadala natin sa nakaraan sa isang kathang science fiction na may dalang laptop computer na may kakayahang magpadala ng isang blog posting para sa atin dito sa taóng 2010, may mahahanap kaya niya si Jose Rizal bilang isang bata sa alam nating kinalakhan niyang bayan?
Kung simple lang na makabalik siya sa mga taong 1866, na dapat ay bata nga si Pepe Rizal sa bayang iyon ng Calamba, Laguna, di ba magugulat talaga tayo kapag iulat niya na wala siyang mahanap na batang Pepe o Jose Rizal? Di ba’t magugulat tayong lalo kapat iulat niyang wala siyang mahanap roon na nakakakilala sa sinumang may apelyidong “Rizal”??? Ano??? Walang nakakilala sa sinumang may apelyidong Rizal, samantalang sa pagkakaalam nga natin ay malaking pamilya sina Jose Rizal na isa pa ngang prominenteng pamilya sa Calamba noong kahit musmos pa ang superstar nilang si Dr. Jose Rizal? Paaanong mangyayaring walang mapagtanungan ang reporter natin na nakakakakilala sa sinuman sa kanila?
Pero totoo, bakit kaya? Paanong nagging “never heard” ang apelyidong Rizal sa Calamba noong 1860s’?

Konteksto:
Hindi tayo naniniwalang ang pag-aaral ng kasaysayan ay dapat itinutuon sa pagmeme¬morya ng mga petsa, mga pangalan ng mga tao at pangalan ng mga lugar.
Ngunit (1) sa kalagayang ang pinag-aaralan natin sa unang hati ng sinisimulan nating tri-semester ay buhay ni Jose Rizal, na isa sa pangunahin nating mga bayani bilang sambayanang Pilipino, at (2) sa kalagayan ngayong taon na pumapasok tayo sa ika-150 taon ng kanyang kapanganakan, makabubuti na ring matandaan natin ang iilan lamang namang puntong impormasyon ukol ditto. Ang petsa at lugar na kapanganakan niya ay mahalaga naman para matandaan, kasama na ang ilang batayang impormasyon ukol sa Mag-anak at Pagsilang ng isang Pilipinong itinuturing nating isang tampok na “Pambansang Bayani.”
Ipagpatuloy mo ang pagbabasa at makakasalubong ka ng “clue” o kaya nama’y dagdag pang mysteryo…

Ilang Datos na Sikapin nating Matandaan:
Pamilyang kinasilangan ni Jose Rizal
Pangalan ng Ama: Francisco Mercado (hmm! Baka narito ang maaaring pinagmulan ng “misteryo” na nasa itaas.
Pangalan ng Ina: Teodora Alonso y Realonda. Realonda ang “maternal surname” niya, apelyido ng nanay niya.
Araw ng Kapanganakan: Hunyo 19, 1861 (sa 2011 ang ika-150 kaarawan niya)
Bayang Pinagsilangan: Calamba, Laguna (doon ay prominenteng pamilyang maylupa ang pamilya)

Kinagisnan niyang mga kapatid:
Limang Ate:
1. Saturnina (ipinanganak noong 1850)
2. Narcisa (1852)
3.Olympia (1855)
4. Lucia (1857)
5. Maria (1859)
Isang Kuya (iisang kapatid na lalaki) :
1. Paciano (1851)
Sumunod pang mga kapatid:
1. Concepcion (1862)
2. Josefa (1865)
3. Trinidad (1868)
4. Soledad (1870)

Module 2: (June 24) Pagkabata: Karaniwan o Naiba?
Mga Tanong:
1. Ilang kwento tungkol sa pagkabata ni Rizal ang iyo nang narinig o nabasa?
Sa karamihan ba sa mga ito’y ipinakikitang si Rizal ay ibang-iba mula noong siya ay bata pa?
2. Ang pagkabayani ba ng isang tao ay dapat masimulan na sa kamusmusan niya?
3. Ibig bang sabihi’y wala nang pag-asang maging bayani ang mga batang baluktot?

Pambungad: MAY ANIM NA KUWENTONG MADALAS NA NAISASAMA KAPAG PINAG-AARALAN ANG PAGKABATA NI RIZAL. Hindi naman nakabatay sa mga dokumentong pangkasaysayan ang bawat isa sa mga ito, ngunit hindi rin naman sila napapatunayang haka-haka o kaya’y inimbento lamang. May mahalagang mga aral ang bawat isa, na maaaring talakayin di man mapatunayang ang kuwento mismo ay totoo. Ang anim na kuwento ay narito…

A. Gamu-gamo at ang Lampara
Binabasahan ng kanyang ina ang batang si Pepe Rizal ng mga kwento mula sa aklat na Kaibigan ng mga Bata, at ang binabasa noon ay ang tungkol sa batang gamu-gamo na naakit sa ganda ng poy sa lampara at lumipad nang masyadong malapit sa maliwanag na apoy. Nagbabala sa anak ang inang gamu-gamo na huwag itong lalapit nang gaano sa napakainit na apoy ngunit hindi siya sinunod nito, hanggang sa madrang sa apoy ang kanyang munting mga pakpak at sa pagliyab ng mga ito, siya aynasunog rin at tuluyang namatay. Karaniwang bata ba siya o sadyang ibang-iba sa ibang bata sa kuwentong ito? Ipaliwanag nang lubusan ang iyong kasagutan.

B. Mga Tsinelas sa Ilog
Minsa’y naglalakbay si Pepe at bumabaybay sa Ilog Pasig ang sinssakyan niyang malaking bangka. Bigla na lamang nahulog sa tubig ang isa sa suot niyang mga tsinelas at mabilis na tinangay ng agos papalayo sa sasakyan. Sa halip na umiyak at ipakuha ang nahulog na tsinelas sa mga kasama niya sa bangka, kinuha niya ang isa pang tsinelas mula sa kanyang paa, at ihinagis ito upang makaabot sa kaparis na unang nahulog. Tinsnong siya ng mga nakakita kung bakit niya ginawa iyon. Paliwanag niya: Kung may makapulot ng iisang tsinelas na nahulog niya ay di ito mapapakinabangan dahil wala itong kaparis. Wala na ring silbi ang iisang tsinelas na naiwan sa kanya. Kaya napinagsama ang dalawa para may pakinabang sa makakapulot sa kanilang dalawa, sinuman siya. Karaniwang bata ba siya o sadyang ibang-iba sa ibang bata sa kuwentong ito? Ipaliwanag nang lubusan ang iyong kasagutan.

C. Tula Ukol sa Wika
May patimpalak noon sa Calamba sa mga mag-aaral na makasusulat ng pinaka-magandang tula sa wikang Tagalog, at lumahok dito ang batang si Pepe Rizal na sisiyam na taong gulang pa lamang noon. Nagwagi ng unang gantimpala ang tula niyang Sa Aking mga Kababata na nagtataglay ng mga linyang “Ang hindi marunong magmahal sa sariling wika ay masahol pa sa hayop o malandang isda.” Karaniwang bata ba siya o sadyang ibang-iba sa ibang bata sa kuwentong ito? Ipaliwanag nang lubusan ang iyong kasagutan.

D. Sariling mga Pigurin
Minsa’y naglalaro ng clay ang batang si Pepe, at naghuhubog siya ng mga maliliit na monumento o pigurin. Napansin nilang ang binubuo niya’y sarili niyang maliliit na monumento, at kinagalitan nila ang ipinagpalagay na kayabangan lamang niya. Sumagot siya’t nagsabing sa hinaharap magkakaroon siya ng napakasaming monumento, isang pahayag na nagkatotoo. Ang hindi pa napagkakaisahan ng mga dalubhasa ay kung natsambahan lang niya ito o may kakayahan talaga siyang tumnaw sa hinaharap. Ngayon nga’y may monumento siya sa harap ng munisipyo sa lahat ng bayan sa buong kapuluan. Karaniwang bata ba siya o sadyang ibang-iba sa ibang bata sa kuwentong ito? Ipaliwanag nang lubusan ang iyong kasagutan.

E. Kalupitan sa Mahal na Ina
Minsa’y pinagbintangan ang ina ni Pepe na kasangkot daw ito sa mga nagbalak at nagsagawa ng pagpatay sa isang kamag-anak. Pinuntahan ng mga guardia civil si Donya Trodora sa bahay nila sa Calamba, at sapilitang pnaglakad nang walang sapin sa paa sa mabatong landas sa malayong distansya ng Calamba hangang sa kapitoyo ng Sta. Cruz, Laguna. Masakit ngunit tiniis ni Pepe ang tagpong iyon. Masakit dahil sa mahal na mahal ni Pepe ang kanyang ina na noo’y ginagawan ng pagmamalupit. At pagkamuhi naman ang kanyang nadama para sa mga opisyal at tauhan ng pamahalaang Kastila na di niya kinakitaan ng dahilan upang igalang. Karaniwang bata ba siya o sadyang ibang-iba sa ibang bata sa kuwentong ito? Ipaliwanag nang lubusan ang iyong kasagutan.

F. Idolo ng Kanyang Idolo
Ganap ang paghanga ng batang si Pepe Rizal sa kuya niyang si Paciano, at masasabing idolo nga niya ito. Ngunit ang idolo niyang si Kuya Paciano ay may sarili pang idolo. Labis-labis din ang paghangang iniukol ni Paciano Mercado sa isang paring mestiso na namumuno noon sa pagpoprotesta ng mga paring Pilipino sa trato sa kanila ng Simbahang Katoliko na pinamumunuan ng mga obispo at paring Kastila. Segunda-klaseng mga pari raw ang mga paring sa Pilipinas isinilang at nag-aral dahil ang mga Pilipino raw ay Segunda-klaseng mga tao. Bunga ng kanyang mga isinusulat na naggigiit sa pagkakapantay ng lahat ng mga pari anuman ang kulay ng balat, pinag-initan ng mga opisyal na Kastila si Padre Jose Burgos, kura-paroko ng San Pedro Makati. At nang magrebelde ang mga sundalo sa Cavite, idiniin at isinangkot si Padre Burgos at dalawang iba pang paring Pilipino na sina Padre Gomez at Padre Zamora. Kulang-kulang labing-isang taong gulang si Pepe nang patayin sa sakal ng garote ang tatlong paring “Gom-Bur-Za” at pati ang mga Pilipinong malapit sa kanila ay minanmanan at pinag-initan ng awtoridad. Isa rito si Paciano Mercado na kuya ni Pepe, kaya’t bago pumasok sa Ateneo Municipal sa Intramuros, Maynila ay binago ni Pepe ang kanyang apelyido. Sa kauna-unahang pagkakataon ay nagkaroon ng apelyidong “Rizal” sa Calamba, Laguna. Ininda ni Pepe ang ginawang pagparusa ng kamatayan sa mga paring Gom-Bur-Za. Naipaliwanag sa kanya ng kanyang kuya ang dahilan nito at nagpupuyos ang kanyang damdamin sa kawalang-katarungan ng pangyayari. Paglaon, nang matapos niya ang ikalawang nobela niyang El Filibusterismo, iniaalay niya ang nobelang ito sa alaala ng tatlong pari. Karaniwang bata ba siya o sadyang ibang-iba sa ibang bata sa kuwentong ito? Ipaliwanag nang lubusan ang iyong kasagutan.
Bago pinatay si Padre Jose Burgos, mayroon siyang isang katulong at kaibigan na pinagpaliwanagan niya ukol sa kilusan sa loob ng Simbahan para bigyan ng nararapat na pagkilala at kapangyarihan ang mga paring mestiso at katutubo. Binigyan din niya ito ng mga tungkulin sa nasabing kilusan. Nang si Burgos ay mapag-initan ng mga awtoridad ng Simbahan at Pamahalaang kolonyal, pinag-initan din ng mga ito ang nasabing kaibigan at “kanang kamay,” na nagngangalang Paciano Mercado, kuya ni Pepe Mercado. Kaya bago maglakbay patungong Maynila si Pepe, binigyan siya ng isang bagong apelyido para di makilala sa Maynila na kapatid siya ni Paciano. Maluwag pa noon ang patakaran sa mga apelyido. Ang ipinalit ng pangalan ay Rizal, isang lumang katagang Espanyol na may kahulugang “luntian,” at nababagay sa agrikultura na hanapbuhay nila. Ang Mercado o palengke ay mas nababagay sa mga pamilyang nasa komersyo. Noong umpisa, si Pepe lang ang naging Rizal. Paglaon, buong pamilya na ang gumamit ng apelyidong ito.

Module 3: (July 1) Pagbibinata at Pag-aaral
Mga Tanong:
1. Sa aling mga paaralan nag-aral si Rizal sa kanyang pagbibinata?
2. Ano ang naging motibo niya sa pag-aaral nang mabuti?
3. Ano ang pinakasukatan niya sa mahusay na pagtuturo?
Babasahin: Kabuluhan ng Pag-aaral tungo sa Mahusay na Paglilingkod
Ang pag-aaral sa antas na primarya (una hanggang ikaapat na baytang) sa elementarya ay nakuha ni Pepe Rizal sa kanyang sariling ina na siyang tumayo bilang pinakaguro niya. Ang katumbas naman ng antas na intermedya (ika-5 at ika-6 na baytang) ay kinuha niya sa paaralan ng niyang tiyo sa kalapit-bayang Biñan, sakop pa rin ng lalawigang Laguna. Para makapag-aral ng katumbas ng high school natin ngayon, lumipat siya mula sa Laguna patungong Intramuros, Maynila na kinaroroonan ng Ateneo Municipal, isang paaralan ng mga paring Heswita.
Naging kagustuhan ni Pepe ang mag-aral upang matutunan niya sa paglaon ang panggagamot sa mga mata ng kanyang ina, na noo’y nasa pangsnib na mabulag. Sa kagustuhsn niyang maging mahusay na tagapaglingkod sa pamamagitan ng panggagamot, ipinasya ni Pere Rizal na magsipag at magpakahusay sa pag-aaral, bagay na nagustuhsn naman sa kanya ng mga Heswita, na may kahawig na pananaw sa pag-aaral (para matutong talaga at maging mahusay sa paglilingkod. Naging istilo ng mga ito sa pagtuturo ang pagsusulong ng malayang talakayan.. Kaya sa Ateneo ay naging kaibigan ni Pepe ang mga guro niyang Heswita. Ibang-iba naman ang naging karanasan ni Pepe nang magkolehiyo siya sa Universided de Sto. Tomas. Ang paraan ng pagtuturo sa UST ay nakasentro sa pagmememorya at pagpapairal ng istriktong disiplina. Sa UST, ang mga paring Dominikano, bilang mga guro ay may paggigiiit na sila lamang ang tama. Walang malayang mga talakayan at pati ang pagkakaroon ng mga instrumentong gaya ng microscope ay pakitang-tao lang at di ipinagamit sa mga mag-aaral. Dahil sa mga kadahilananag ito, hindi nagustuhan ni Pepe Rizal ang pag-aaral niya sa UST, at siya naman ay kanilang pinag-initan.
Ukol naman sa binatilyong si Pepe at ang karanasan sa pag-ibig, naging una niyang pag-ibig si Segundina Katigbak, kaedad siya at may namuong pag-uugnayang “m.u.” sa pagitan nila. Ngunit naipagkasundo na ng mga magulang si Segundina na ipapakasal sa isang mayaman pagdating ng hustong gulang. Ipinasya naman ng dalagita na suwayin ang kasunduan at nagsagawa siya ng pakikipagkalas sa lalaking ipinagkasundo na sa kanya. Hindi sumang-ayon si Pepe sa ginawang ito ni Segunda dahil pagsuway daw ang ganoon sa magulang at lipunan, kaya’t kahit malaya na ang dalagita ay hindi niya tuluyan itong niligawan. May isa pang pag-ibig sa buhay ni Pepe Rizal sa pananhong iyon. Nagkagustuhan sila ng isa niyang malayong pinsan na nagngangalang Leonor Rivera. Kahit malapit sila kay Pepe, sa pag-isip na kasalanan ang anumang pag-iibigan ng sinumang magkakamag-anak, kahit malayo na, hinadlangan nila ang pag-uugnayan nina Pepe at Leonor. Kinasapakat pa ng ina ni Leonor ang tagapangasiwa ng koreo sa kanilang bayan upang siya (ang ina) ang makakuha ng anumang liham sa pagitan ni Pepe at Leonor. Paglaon ay sumulat ng mga nobela di Rizal, at ang pangunahing tauhang si Maria Clara ay ibinatay niya sa pagkatao ni Leonor Rivera. Paglaon pa, ipinagkasundo ng ina ni Leonor na maipakasal sa isang dayuhang inhinyero.
Matapos ng pag-aaral sa UST, nagpasya si Rizal na upang maging mahusay na doktor ay kailangn niyang mag-aral sa Europa. Pumayag rito ang kanyang Kuya Paciano ngunit naggiit ito kay Pepe ng isang kasunduang nagsasabing magtutuon sa pag-aaral at pagtataguyod sa interes ng Pilipinas at hindi siya maaaring mag-asawa. Sumang-ayon sa ganoong ksdunduan si Pepe at biglaang nilalayuan ang mga babaeng napalapit sa kanya sa Europa. Kahit maraming dalaga ang mga napalapit sa kanya at nakagustuhan niya, dahil sa kasunduan ay di niya pinaabot ang mga relasyong ito sa pagtagal at sa pag-aasawa.

WHY IS DING INTO EVERYDING?

Hi! One finally did it, I mean someone asked me a question I had been expecting to see for quite some time now: “why are you into everything???” Right before yearend 2009, my best friend of three decades asked me, “What’s your focus ba?” explaining that he saw in my facebook just that past week that I am deep into concerns that seemed to him almost totally unrelated to one another.
.
.......He suggested then that I try to write out in a single sentence the “statement of my life” so my friends would not be so confused about me, and for that matter. so that I would not be so confused about me. He even gave me a deadline, new year midnight, to show that life statement to him. I barely made it to his deadline, and profusely expressed to him my gratitude for the challenge. “Thanks so much! I needed that!!”
.
.......So, back to the question: Why is Prof. Ed Aurelio C. Reyes into everything? WHY IS DING INTO EVERYDING??? A quick short reply comes forth: because my “mission in life” is about working for all of us to be conscious that we are all one synergy, that all our efforts and passions are not merely interrelated but actually one multifaceted reality.
.
.......That’s why there is a wide diversity of themes I have written books on (see in http://bookmakers-phils.8m.net/#catalog), there’s a wide variety of organizations that I have been spending much time and effort, even my scant material resources on (see partial listing in http://saniblakas.8m.net/#pamayanan), and in striving for the realization of substantial social change, I am concerned with more than a dozen distinct paradigm shifts for development and mainstreaming (listed in http://lambat-liwanag.8m.net). Please find (or make) time to check out these links, and find out if any one or two items might catch your interest. Then, tell me which ones, if any, they are so I could help put you in touch with other people you may want to share these interests with, to teamwork with, to pursue and contribute to these fields of concern.
.
.......In the meantime, also, I’ll try to prepare a longer answer to this question, "Why is Ding into...?"

DENR's Paje: What Can We Expect?

THE NEW ADMINISTRATION of President Benigno S. Aquino III now faces a million challenges for expected meritorious performance and has rightly declared that one of the first things it must do is to conduct a comprehensive inventory of all the problems of the country in all the fields of governance. Envi­ron­ment is one field where the administration cannot afford to go “trial and error” on the state of, and care for, the environment, which is so vital a public concern.
.
..........The Department of Environment and Natural Resources (DENR) has been seen to be a schizophrenic entity that seeks to combine the mandated functions of environ­mental protection and of resources utilization for financial benefit, something like what a veteran environmentalist once described as “protecting the rivers while selling the rivers down the river,” the dilemma being so real that if the DENR’s sought an ECC for its own janus-faced structural priorities it would be rejected for “serious flaws in the design.”
.
.......... Surely, as the Kamayan Forum Journal has said many times in the past with a sympathetic headshake, the DENR portfolio in the Cabinet has been “a hardship post.” (read full editorial on this in http://kamayanforum.8m.net/KFJ-editorials-A.htm#9)
.
..........Past presidents have consistently favored quick financial gain over environmental conservation, while the citizens, in varying degrees at various times, have found their wisdon and voice to seek efective protection for the environment to sustain their very survival. The new President had run on the platform of genuine change and promises change on past patterns, aside from promising to be the people’s servant and not their “boss,” while the DENR’s innate dilemma remains. Just what level of effectiveness in environment conservation can the people expect? Would President Aquino and his DENR Secretary be able to resist with prudence the strong environmentally-destructive pressures from the proverbial “root of all evil” and offer the same lame excuses to the people whose lives are jeopardized by the earlier established patterns of selling Nature herself down the River? Would the DENR now have a new formula, a new policy framework, for relating environmental protection with the demands of the economic captains of the country and their giant corporate sponsors?
.
........Aquino’s choice of acting Secretary Ramon Paje ("acting" until confirmed by the Commission on Appointments of Congress) presents the country with a DENR veteran insider who can spell the difference, in terms of advice and leadership he can give. It depends on his wisdom and will power. What can the people expect from him before he turns over the helm to, presumably, former Rep. Neric Acosta who has already been named to be his successor after just a year?
.
........ The organizers of Kamayan para sa Kalikasan monthly environmental forum would like “The Man Himself” to shine light on these questions, the better for expectations to be both realistic and legitimate. We have invited Sec. Paje to be the focal resource person to be on the spotlight during our 245th session on Third Friday, July 16, which will run from 11 a.m. up to 2 p.m, through lunch, at the Kamayan-Saisaki Restaurant along EDSA (near Ortigas Ave.), Mandaluyong City. We have invited a number of reactors to be with him for that session.
.
......... The forum runs through three distinct portions: Portion 1, where each resource speaker delivers, straight-to-the-point, the most important points of his/her presentation; Portion 2, where the forum participants are given the chance to briefly express their views and ask their questions; and Portion 3, where the resource persons answer the questions and comments and deliver their brief reiterations and closing remarks and the moderators deliver the synthesis.
.
........This may turn out to be a historic, if telltale, session of the 20-year-old monthly environmental forum.

Culture of Peace in Our Hearts

(Excerpted from "UDHR 1948: A Cause of Celebration," the first chapter of Demands of Dignity: Developing the Discourse on Philippine December 10th Declaration a Decade After, by Ed Aurelio C. Reyes, 2008. Entire book may also be read via http://demands-dignity.8m.net.)

Human dignity is the underpinning of all advocacies for human rights, and all human rights advocates deserving of this honorable title would see in this the very essence of human rights being inherent, inalienable, indivisible and universal.
Human harmony has to be the underpinning of all advocacies for real peace, not just for “the absence of war,” or “peaceful coexistence.” In addressing the root causes of war and, on this basis, promoting a culture of peace is therefore crucially important in the peace advocacy.
.
......... According to one of the 15 empowering paradigms being developed by the Lambat-Liwanag Network of academe-based research centers, human dignity can only be upheld and exalted in the context of human harmony, and human harmony can only be fully attained in the context and on the basis of exalting and actualizing human dignity. Because of this complementarity, human rights advocates and peace advocates would do well to work very closely together.
.
......... To put it in the words of South African Archbishop Desmond Tutu, a Nobel peace laureate, “My humanity is bound up in yours, for we can only be human together.”
.
......... It should therefore be deemed and felt dehumanizing for all humans that billions of people making up the majority of the world’s population live or half-live in conditions of systemic oppression, exploitation, deprivation and even destitution. It should also be deemed and felt dehumanizing for all humans that some of us consistently behave like pigs, wolves, and snakes, with due apologies to these animals.
.
......... By adherence to these principles, the signatory countries were not supposed to find themselves at war with any other signatory. Well and good. The aim has been to attain the absence of war or of tensions that can lead to it. But this is of course wanting in the context of innate human capability to unite dynamically and productively than merely co-existing and tolerating one another. Instead of creating a world atmosphere of mere polite tolerance, peace advocates can emphasize the themes of teamwork and harmony in our efforts to help build a culture of peace.
.
......... Mutually-beneficial dynamic interactions, diversity appreciated as wealth instead of as obstacles to be surmounted or as liabilities to be suffered, indefatigable pursuit of earnest dialogues for win-win resolutions – these are all very important components of a culture of peace that needs to be built up in families, neighborhoods, formal and informal associations, local communities, nations and ultimately in the whole wide world.
.
......... It is fairly easy to rant against war or chant for peace. It is also somewhat easy to initiate and undertake dialogues to resolve disputes to prevent or to end wars. The hard part is building a deeply rooted culture of peace within the heart and mind of each peace advocate, among the hearts and minds of the majority of human persons.
........